Dünya gıda fiyatları ve kartelleşme tüketiciyi zorluyor
Dünya gıda fiyatları temmuz 2011'den bu yana en yüksek seviyesine ulaştı. Gıda Fiyat Endeksi, ekimde eylüle göre yüzde 3,9 artarak ortalama 133,2 puana ulaştı. Dünya gıda fiyatları barometresi Temmuz 2011'den bu yana en yüksek noktaya çıkarak yeni bir zirve yaptı. FAO Tahıl Fiyat Endeksi de aynı dönemde yüzde 3,2 arttı. Dünya gıda krizi ile uğraşırken aynı zamanda Türkiye'deki marketler bunu fırsata çevirerek "kartelleştiler." Doğrudan veya ortak tedarikçiler aracılığıyla dolaylı temaslar yoluyla, satış fiyatlarının ve fiyat artışlarının koordinasyonunun sağlandığı, elde edilen belgelerde 'piyasanın organize edildiği', 'artırılan fiyatların rakiplerle eş zamanlı raflara yansıtılacağı' yönünde ve benzer nitelikte pek çok ifade bulundu. Kendileri bu iddiaları reddetse de sonuçları vatandaşın cebine ağır bir şekilde yansıdı.
Neyin fiyatı, ne kadar yükseldi?
Dünya gıda fiyatları zirveye ulaştı. Dünya buğday fiyatları, Kanada, Rusya ve ABD de dahil büyük ihracatçılarda azalan hasatların küresel arzı daraltması nedeniyle yüzde 5 yükseldi. Diğer tüm temel tahılların uluslararası fiyatlarında da aylık bazda yükseliş görüldü. Bitkisel Yağ Fiyat Endeksi de yüzde 9,6 artarak tüm zamanların en yüksek seviyesine ulaştı. Bu durum, palmiye, soya, ayçiçeği ve kolza yağındaki güçlü fiyat artışlarından kaynaklandı. Palmiye yağı fiyatları, Malezya’da halen süren göçmen iş gücü kıtlığı nedeniyle üretimin azalmasına ilişkin süregelen endişelerle arttı.
Süt Ürünleri Fiyat Endeksi, alıcıların stok oluşturmak için tedarik sağlama çabaları arasında tereyağı, yağsız süt tozu ve tam yağlı süt tozu için genel olarak daha güçlü olan ithalat talebinden etkilenerek eylül ayına göre ekimde 2,6 puan arttı.
2021'de dünya tahıl üretimi beklenmedik bir biçimde rekor düzeyde gerçekleşmesine rağmen küresel tahıl stokları 2021/22 döneminde daralmaya doğru gitti.
Salgında bile iş yapmalarına rağmen kartelleştiler
Zincir marketler, salgının en kötü dönemleri olarak adlandırabileceğimiz tam kapanma dönmelerinde bile belirli sürelerle faaliyetlerini sürdürebilen nadir sektörlerden oldular. Salgın veya başka nedenlerin etkisi ile kötüye giden ekonomi sebebiyle; hemen hemen tüm ürünlere zam yapan zincir marketler geçen senenin mayıs ayında rekabet kurulunun almış olduğu karar doğrultusunda incelenmeye başlamıştı. Ancak hali hazırda artan gıda fiyatlarının yanı sıra marketlerin bu tutumuna da devlet izin vermeyecekti tabii ki. Bir seneyi aşkın inceleme sonucunda rekabet kurulu raportörleri, birçok zincir market hakkında idari para cezası talep ederken ilgili şirketlerin ihlallerinin “kartel” niteliği taşıdığı ve bu nedenle verilen idari para cezasının artırılmasını talep etti.
Kartelleşme terimi, bir veya birkaç üründe tekelleşerek o ürünü fahiş fiyatlara satmak anlamına geliyor. Bu yönüyle bakıldığında, gıda ve temizlik ürünü satan esnafların, emlakçıların, araba galericilerinin ve diğer birçok sektörde sattığı ürünler açısından bölgesel veya ulusal “tekel” oluşturanların herhangi bir düzenlemeye tabi olmaksızın fiyat arttırıp azalttıklarını görüyoruz. Kartel ağır bir ihlaldir ve ceza oranları yüzde 2 ila yüzde 4 arasında belirlenir. İhlalin süresi bir yıldan fazla ise bu oran yarım kat, 5 yıldan fazla ise bir kat artırılır.